Afrikaanse slaapziekte is een tropische ziekte veroorzaakt door parasieten. Deze worden overgedragen door de beet van de tseetseevlieg. Slaapziekte bestaat alleen in Afrika, maar gerelateerde ziekten komen ook voor op andere continenten. Het zijn vooral de lokale bevolking die er last van heeft, maar toeristen zijn zeldzaam. Aangezien slaapziekte meestal eindigt in de dood als het niet wordt behandeld, is het belangrijk om het vroegtijdig te diagnosticeren en te behandelen. Lees hier meer over Afrikaanse slaapziekte.
Slaapziekte: beschrijving
De slaapziekte (Trypanosomiasis) wordt veroorzaakt door de eencellige parasiet Trypanosoma brucei geactiveerd. Er zijn twee vormen van ziekte – de West-Afrikaanse en de Oost-Afrikaanse variant:
De Oost-Afrikaanse vorm is goed voor slechts ongeveer 2 procent van alle gevallen van slaapziekte. Ze vordert heel snel. Dit betekent dat er weinig tijd over is voor diagnose en therapie. Maar deze vorm van slaapziekte treft vooral dieren en, meer zelden, mensen.
De West-Afrikaanse vorm van slaapziekte komt vaker voor, verloopt langzamer en wordt soms pas jaren na infectie gediagnosticeerd.
De geografische grenzen van de twee vormen van ziekte vervagen steeds meer. In Oeganda, een Oost-Afrikaans land, komen beide vormen dus al in verschillende gebieden voor. Hoewel de gegevens moeilijk te begrijpen zijn, worden vooral de DRC en de Centraal-Afrikaanse Republiek getroffen door de tropische ziekte. Omdat de gegevens afkomstig zijn van verschillende gezondheidsstelsels, kan ervan worden uitgegaan dat slaapziekte ook in andere landen in deze regio voorkomt.
De ziekteverwekker: trypanosomen
Trypanosomen behoren tot de protozoa, evenals de veroorzaker van malaria. Net als malaria kan de ziekte niet van persoon op persoon worden overgedragen. In plaats daarvan worden ze overgedragen door de bloedzuigende tseetseevlieg tijdens steken op mensen. De parasieten verspreiden zich via de bloedbaan in het menselijk lichaam en vermenigvuldigen zich door deling. Het immuunsysteem kan de indringer slecht herkennen en bestrijden omdat het voortdurend van oppervlak verandert.
De West-Afrikaanse variant van slaapziekte is van de ondersoort Trypanosoma brucei gambiense veroorzaakte de Oost-Afrikaanse variant van Trypanosoma brucei rhodesiense.
Slaapziekte: symptomen
Na de steek van een tseetseevlieg en de overdracht van de trypanosomen kan zich binnen enkele dagen tot weken pijnlijke, ontstoken roodheid op de injectieplaats ontwikkelen. Artsen spreken van een zogenaamde Trypanosomenschanker. Vaak bevindt de prikplaats zich in het gezicht of de nek.
In de volgende fase (hemolymfatische fase) van de ziekte verspreiden de parasieten zich via het bloed en het lymfestelsel door het hele lichaam. Er zijn sterke lymfeklierzwelling en periodieke koortsfasen. Ook ernstige hoofdpijn en lichaamspijnen, koude rillingen en vermoeidheid kunnen optreden. Nierinfectie (nefritis) kan het gevolg zijn als de nieren worden aangetast.
Ten slotte beïnvloeden de trypanosomen het centrale zenuwstelsel (meningoencefalitisch stadium). Als gevolg hiervan komt het bij de gelijknamige aandoeningen van de slaap-waakcyclus. Bovendien zijn verlamming, krampen of Parkinson-achtige symptomen (rigor = spierstijfheid, tremor = tremor, ataxie = verstoorde bewegingscoördinatie) mogelijk. Gedragsstoornissen en prikkelbaarheid komen ook voor. Uiteindelijk raakt de patiënt in coma en sterft.
Dit algemene verloop van de ziekte is duidelijk in beide vormen van slaapziekte. In detail zijn er enkele verschillen:
West-Afrikaanse slaapziekte
In West-Afrikaanse slaapziekte is het verloop van de ziekte langzamer dan in de Oost-Afrikaanse vorm. Het kan tot drie weken duren voordat een laesie op de injectieplaats verschijnt. Het gevoel van vermoeidheid kan enkele maanden duren, totdat het gaat om de werkelijke klachten van slaapziekte. Na maanden tot jaren treden er persoonlijkheidsveranderingen op. De patiënt is gemakkelijk prikkelbaar. Hij klaagt over verhoogde vermoeidheid. De vervorming van het dag-nachtritme treedt vaak slechts langzaam op gedurende enkele maanden. Het hongergevoel wordt verstoord en de patiënten verliezen gewicht. Na een paar jaar raken de getroffenen in coma en sterven ze uiteindelijk aan falen van meerdere organen.
Oost-Afrikaanse slaapziekte
De ziekteverwekker Trypanosoma brucei rhodesiense veroorzaakt de Oost-Afrikaanse vorm van slaapziekte. Het is uiteindelijk een snelle en serieuzere variant van de meer gangbare West-Afrikaanse vorm. Koorts en koude rillingen en een pijnlijke, ontstoken punctieplaats zijn al dagen na de beet van de tseetseevlieg te zien. De parasieten infecteren snel de lymfatische en bloedsystemen en verspreiden zich door het lichaam. Lymfeklieren, zwelling van lever en milt zijn al na enkele weken voelbaar. Prikkelbaarheid, slaapstoornissen en verlamming kunnen al na weken tot maanden optreden. Na een paar maanden raakt de patiënt in coma en sterft aan parasitaire aantasting en falen van verschillende organen.
Slaapziekte: oorzaken en risicofactoren
De slaapziekte wordt veroorzaakt door de parasiet (Protozoon) Trypanosoma brucei veroorzaakt, waar er twee ondersoorten zijn: T. b. rhodesiense en T. b. gambiense, Ze worden overgedragen door de beten van de bloedzuigende tseetseevlieg, hetzij van besmette dieren of besmette mensen naar gezonde mensen.
Bij het zuigen van bloed bereikt de veroorzaker van slaapziekte van de tseetseevlieg de menselijke huid. Door het lymfestelsel en de bloedbaan verspreidt het zich in het lichaam en beïnvloedt uiteindelijk het centrale zenuwstelsel. Omdat de trypanosomen regelmatig van oppervlak veranderen, worden ze niet snel genoeg herkend door het immuunsysteem. Deze zogenaamde antigeenverandering verklaart waarom het menselijke immuunsysteem zo hulpeloos is tegen slaapziekte.
Slaapziekte: onderzoeken en diagnose
Het vermoeden van slaapziekte ontstaat wanneer iemand naar de dokter komt met symptomen zoals koorts, hoofdpijn en lichaamspijnen en lymfadenopathie en vertelt over een recent verlengd verblijf in Afrika (reizigers op korte termijn zijn niet de typische patiënten).
De diagnose kan worden gesteld door de detectie van trypanosomen in het lichaam van de patiënt. Voor dit doel kan de arts monstermateriaal nemen van de prikplaats, een bloedmonster of een monster van hersenvocht (CSF).
De diagnose en behandeling van slaapziekte moet worden uitgevoerd door een gespecialiseerde arts (tropische geneeskunde).
Slaapziekte: behandeling
Hoe eerder slaapziekte wordt behandeld, hoe groter de kans op herstel. De therapie hangt onder andere af van het stadium van de ziekte. Vooral in de laatste fase (Meningoenzephalitisches-fase) is de behandeling vaak erg moeilijk en vereist het gebruik van zeer effectieve medicijnen.
Slaapziekte: therapie vóór besmetting van de hersenen
Als de trypanosomen het centrale zenuwstelsel nog niet hebben aangevallen, worden de geneesmiddelen pentamidine en suramin gebruikt. Ze bestrijden de protozoa, maar vanwege hun toxiciteit hebben ze enkele bijwerkingen. Beide geneesmiddelen zijn ontwikkeld vóór of tijdens de Tweede Wereldoorlog en hebben een sterke invloed op belangrijke metabolische processen, zoals suiker- en niermetabolisme.
Slaapziekte: therapie bij aanval van het zenuwstelsel
Als de hersenen al zijn getroffen door slaapziekte, is verdere medicatie nodig. Omdat pentamidine en suramine de bloed-hersenbarrière niet kunnen passeren en daarom niet in de hersenen werken. Sommige van deze medicijnen zijn chemotherapeutische middelen die ook worden gebruikt bij kanker en HIV-therapie. Helaas zijn deze medicijnen geassocieerd met ernstige bijwerkingen.
- Melarsoprol: arseenverbinding. Doodt trypanosomen maar heeft gevaarlijke bijwerkingen, zoals hersenschade die fataal eindigt in ongeveer drie tot tien procent van de gevallen.
- Eflornithin: in dit land gebruikt tegen vrouwenbaarden. Mogelijke bijwerkingen zijn haarverlies, maagdarmklachten, abnormale bloedtellingen en voorbijgaand gehoorverlies.
Slaapziekte: ziekteverloop en prognose
Als het onbehandeld blijft, eindigt slaapziekte meestal dodelijk. Als de ziekte echter vroegtijdig wordt ontdekt en consistent wordt behandeld, kunnen artsen de patiënt vaak genezen. Dit is echter een proces dat vaak maanden tot jaren duurt. Regelmatige bloedafname, evenals ruggenmergfuncties maken deel uit van de surveillance, die een therapeutisch succes zou moeten garanderen.
Lange tijd waren veel medicijnen tegen slaapziekte niet beschikbaar. Sinds 2001 is er samenwerking tussen de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en verschillende particuliere farmaceutische bedrijven om ervoor te zorgen dat de belangrijkste slaapmiddelen gratis aan de getroffen landen kunnen worden geleverd. De “Artsen Zonder Grenzen” (AZG) is verantwoordelijk voor de logistiek van deze samenwerking. Op deze manier kan het aantal gevallen van slaapziekte aanzienlijk worden verminderd.
Slaapziekte: preventie
Wanneer u naar de risicogebieden van slaapziekte reist, is het belangrijk om effectief te beschermen tegen muggenbeten. Dit omvat het dragen van een lange broek en lange mouwen en het gebruik van insectenwerende middelen. Voordat u naar de juiste risicogebieden reist, moet u altijd een tropisch gezondheidswerker bezoeken om vertrouwd te raken met de belangrijkste voorzorgsmaatregelen slaapziekte en andere tropische ziekten.