abces

Abces: kort overzicht

• beschrijving: ingekapselde pusaccumulatie in het weefsel
• oorzaken: meestal bacteriën, die het lichaam binnenkomen via wonden, operaties, injecties of andere infectiemiddelen
• behandeling: Opening van het abces door de arts, antibiotica
• voorspelling: met snelle behandeling goede kansen op herstel, in geval van niet-behandeling die bloedvergiftiging bedreigt

Abces: beschrijving

Een abces is een ingekapselde pus-opbouw in het weefsel. Triggers zijn meestal bacteriën die het weefsel binnendringen. Dan wordt het immuunsysteem actief. Om te voorkomen dat de infectie zich verder verspreidt, smelten immuuncellen het aangetaste weefsel in en kapselen het dit in door middel van een membraan uit het omliggende gezonde weefsel. In de holte hoopt pus zich op. Het is samengesteld uit dood weefsel, dode immuuncellen en bacteriële resten.

De inkapseling maakt het moeilijk om de infectie te verspreiden. Tegelijkertijd krijgen verse cellen van het immuunsysteem, maar alleen moeilijk te ontsteken. Daarom moet een abces worden geopend en geleegd door de arts. Anders bestaat er in het ergste geval een dreiging van bloedvergiftiging.

Abces: oorzaken

Een abces wordt meestal veroorzaakt door bacteriën die het lichaam binnendringen. Andere pathogenen zijn parasieten of amoeben.

Externe verwondingen

Vaak is een etterende bult het gevolg van een externe verwonding. Bij gezonde mensen vormt de huid een natuurlijke bescherming tegen ziekteverwekkers. Bij diepere verwondingen zoals snijwonden of dierenbeten, kunnen bacteriën echter het lichaam binnendringen en een abces veroorzaken. Dit risico is groter, hoe sterker de wond is.

operaties

Operaties kunnen ook pathogenen toegang tot het lichaam geven. Als er een bijzonder hoog risico op infectie bestaat, creëert de chirurg vaak een drainage. Hierdoor kunnen alle vloeistoffen direct weglopen. Dit voorkomt dat pus zich ophoopt. Risicopatiënten ontvangen ook een antibioticum om potentiële bronnen van infectie in de knop te onderdrukken.

Overige weefselschade

Vooral vatbaar voor infecties is weefsel dat elders al is beschadigd. Voorbeelden zijn lichaamsdelen die slecht van bloed worden voorzien door diabetes of bloedstolsels, of prolifererend weefsel zoals kanker.

Verzwakt immuunsysteem

Gevoelig voor een abces maakt ook een verzwakt immuunsysteem. Een dergelijke immunodeficiëntie kan het gevolg zijn van een HIV-infectie, maar ook van elke andere infectie. Chemotherapie voor kanker verzwakt ook het immuunsysteem.

Gemeenschappelijke plaatsen van abcessen

Een abces kan zich overal in het lichaam vormen. Bepaalde gebieden worden vooral getroffen door pusknobbels. Omdat sommige delen van het lichaam gemakkelijk kunnen worden aangevallen door bacteriën of andere ziekteverwekkers. Andere abcessen ontwikkelen zich door verwondingen of tijdens een operatie, een kunstmatige toegangspoort voor ziektekiemen.

Abces in de buikstreek

Abcessen in de buik ontstaan ​​vaak als gevolg van letsel of een operatie aan de darm. In de darm leven talloze bacteriën, die een belangrijke rol spelen bij de spijsvertering (darmflora). In een gezonde darm is de wand ongevoelig voor ziekteverwekkers.

Bij ziekten zoals een blindedarmoperatie of darmletsel kunnen bacteriën de buik binnendringen. Hierdoor wordt het peritoneum vaak ontstoken. Maar het kan ook abcessen vormen.

Vooral onder het middenrif (subfreen abces), onder de lever (subhepatisch abces), direct op de darmlussen of tussen het rectum en de blaas / vagina (Douglas abces) kan een verzameling pus ontstaan.

Abcessen van interne organen

Abcessen in organen zoals de lever worden ook veroorzaakt door pathogenen die via de bloedbaan diep in het lichaam kunnen komen. Sterk geperfundeerde organen zoals de lever en milt worden daarom bijzonder vaak aangetast. Parasieten zoals de vos of hondlintworm en amoeben geven bijvoorbeeld de voorkeur aan abcessen in de lever, omdat dit orgaan gemakkelijk toegankelijk is via het bloed vanuit de darm.

Abces op de anus

Vanwege het contact met de ontlasting, die sterk is geïnfiltreerd met bacteriën, zijn abcessen (perianaal abces of periproctisch abces) vooral gebruikelijk in de anus. Bovendien zitten anale klieren naast haar en talgfollikels ook direct in het anale kanaal en scheiden ze secretie af – goede voorwaarden voor bacteriële infecties.

Een abces op de billen kan ook een vroeg teken zijn van een inflammatoire darmaandoening zoals de ziekte van Crohn. Mannen tussen de 30 en 50 jaar ontwikkelen vaak een abces op de anus.

Abces op het gezicht

Een abces op het gezicht ontstaat vaak bij ernstige acne. Wanneer bacteriën talgklieren binnendringen en verdikte talg de uitgang van de talgklier verplaatst, ontstaat een puistje. Als de bacteriën dieper in het weefsel doordringen, kunnen verschillende inflammatoire foci samensmelten en een pus in de gezichtshuid vormen.

Abcessen in de mond

De mondholte is ook zwaar bevolkt met bacteriën. Tand- en slijmvliesbeschadiging kan diep in het weefsel doordringen en ontstekingen veroorzaken. Naarmate de ontstekingsreactie decapsuleert, vormt zich een pijnlijk abces in het slijmvlies. Afhankelijk van hoe diep de pus in het weefsel is, spreekt men van slijmachtige of submucusabcessen.

Abces op het stuitje

Een abces op het stuitbeen ontstaat vaak in de context van een stuitbeen fistel (sinus pilonidalis, pilonid cyste): als een haar in de huid van de bekkenplooi groeit, vormt zich een kanaal naar het huidoppervlak (fistel). Via deze poort kunnen bacteriën het weefsel binnendringen en ontstekingen veroorzaken met daaropvolgende abcesvorming. Zwaarlijvige mannen van middelbare leeftijd worden vooral vaak getroffen.

Abces op een haarwortel (kook)

Een abces in het gebied van een haarwortel wordt een kook genoemd. Deze abcessen komen dus voor op harige delen van het lichaam, de oksel, de hoofdhuid en het genitale gebied. Het vormt een pijnlijke, strakke knoop. Als verschillende haarzakjes zijn aangetast, wordt dit carbuncle genoemd.

Abces van de borst

Vrouwen kunnen ook een abces in hun borsten ontwikkelen. Bij het geven van borstvoeding of het doorboren komen de tepelbacteriën in de klierbuizen. Dan kan de borstklier ontstoken raken. Door inkapseling ontwikkelt het een pus in de borst.

Abces door sproeien

Als een spuit niet voldoende wordt gedesinfecteerd, kan de naald bacteriën doordringen in diepere weefsellagen (abces). Een zogenaamd gluteaal abces ontstaat bijvoorbeeld via een naald in de pulp (gluteus).

Abces: symptomen

De symptomen van een abces kunnen zeer divers zijn. Aangezien een abces gepaard gaat met ontsteking, zijn er algemene tekenen van ontsteking:

• het rood worden
• zwelling
• oververhitting
• pijn
• Functiebeperking van het getroffen gebied

Het type pus, de geur en de kleur ervan variëren, afhankelijk van welke bacterie de infectie heeft veroorzaakt.

Bij abces in de buik zijn pijn en koorts vaak de enige symptomen. De ontsteking kan ook de darmfunctie tot stilstand brengen (constipatie of zelfs darmobstructie). Als de spijsvertering stopt, braakt de patiënt en stopt de stoelgang. Omdat met name de dikke darm door bacteriën wordt gekoloniseerd, kunnen er verdere bronnen van infectie in de buik zijn.

Abces: onderzoeken en diagnose

Als de arts een abces vermoedt, zoekt hij eerst naar de typische tekenen van ontsteking. U kunt ook de storing van het aangetaste lichaamsdeel of orgaan opmerken. Zenuwontstekingen kunnen bijvoorbeeld aanwezig zijn in ontstekingen in de hersenen. Dit kan worden gevoeld door tintelingen, pijn of verlamming.

bloedonderzoek

Bij leverabcessen is de leverfunctie verstoord. Dit blijkt uit verslechterde leverenzymen.

Andere bloedspiegels kunnen wijzen op een ontstekingsproces. Verhoogde niveaus van witte bloedcellen en het C-reactieve eiwit (kortweg CRP) duiden meestal op ontsteking in het lichaam.

Beeldvormingsprocedures

Met een ultrasone machine of computertomografie (CT) kan de arts ook een etterende bobbel in het lichaam detecteren. Het verschijnt als een ronde structuur in anders onopvallend weefsel. De wand van de etterende bobbel lijkt lichter te zijn in de echografie dan de pus binnenin.

Abces: behandeling

Normaal dumpt het immuunsysteem dode lichaamscellen en ziekteverwekkers. Een etterende bobbel is moeilijk voor de immuuncellen te bereiken. Om te genezen, moet het zo snel mogelijk van buitenaf worden geopend en geleegd.

abces chirurgie

Als onderdeel van een abcesoperatie opent de arts een abces zo voorzichtig mogelijk en verwijdert in het beste geval de volledige inhoud. Afhankelijk van de omvang en ernst van het abces, wordt de procedure uitgevoerd door de huisarts of een chirurg.

Soms verwijdert een abcesoperatie de pus niet volledig. Vervolgens wordt een drainage ingebracht. Het dient als een afvoer voor nieuw ontwikkelde pus.

Voor sommige abcessen is het voldoende om ze te doorboren. Dit geldt bijvoorbeeld voor zeer oppervlakkige abcessen van de huid. Voor grotere of diepere abcessen moet de arts er echter voor zorgen dat de pusholte volledig wordt geleegd en de abcesholte niet weer sluit, zodat het abces kan genezen.

Abcesbehandeling met antibiotica

Antibiotica helpen de bacteriële infectie te bestrijden. De keuze van de remedie hangt onder andere af van de ziekteverwekker. Een indicatie van het type kiem levert de locatie van het abces en de kleur en geur van de pus. Op basis van deze factoren kan de arts de mogelijke ziekteverwekker relatief goed inschatten.

Een bacterie kan duidelijk worden geïdentificeerd door het abcesmonstermateriaal te analyseren dat de arts verkrijgt tijdens abceschirurgie. Deze analyse duurt enkele dagen.

Veelgebruikte antibiotica bij de abcesbehandeling zijn clindamycine, penicillines, cefalosporines, doxycycline of vancomycine. Bij ernstig zieke patiënten kan de therapie worden uitgebreid met carbapenems of linezolid.

In zeldzame gevallen worden abcessen niet veroorzaakt door bacteriën, maar door parasieten zoals amoeben. Voor de abcesbehandeling worden andere middelen gebruikt, zoals metronidazol of paromomycine.

Open nooit zelf abcessen!

Je moet nooit zelf een abces openen. Te groot is het risico dat dit weefsel gewond raakt en de infectie zich blijft verspreiden.

In een abces is wachten de verkeerde strategie. Ga zo snel mogelijk naar een arts zodat hij het abces kan openen. Hoe langer je wacht, hoe moeilijker de infectie wordt.

Abces: ziekteverloop en prognose

Dat een abces vanzelf geneest, is onwaarschijnlijk. Als de pus echter vroegtijdig wordt gedetecteerd en geleegd, geneest deze meestal zonder gevolgen.

Het wordt problematisch als het abces organen aantast die alleen slecht kunnen regenereren, zoals de hersenen. Vernietigde zenuwcellen kunnen niet gemakkelijk worden vervangen. Aangezien bepaalde gebieden van de hersenen specifiek afzonderlijke delen van het lichaam besturen, kan het, afhankelijk van de locatie van het etterende epitheel, tot storingen, verlamming, geheugenverlies of ongemak komen.

Als een abces onbehandeld blijft, kan de infectie zich over het hele lichaam verspreiden – het ontwikkelt een levensbedreigende sepsis (“bloedvergiftiging”).

De prognose van een abces hangt ook af van de algehele toestand van de patiënt. Hoe zwakker de patiënt en zijn immuunsysteem, hoe moeilijker het gevecht tegen de pus.

Bij mensen met een krachtig immuunsysteem hebben bacteriën het echter moeilijk. Een goede lichaamsafweer is daarom de beste bescherming tegen abcessen.

Verdere informatie:

richtlijnen:

• S3 Richtlijn “Odontogene infecties” van de Duitse Vereniging voor Mond- en Kaakchirurgie en de Duitse Vereniging voor Tandheelkundige, Mond- en Kaakchirurgie (2016)
• S3-richtlijn “anaal abces” van de Duitse Vereniging voor Algemene en Viscerale Chirurgie e.V. (2016)