Als acuut nierfalen noemen artsen een plotselinge achteruitgang van de nierfunctie. Stoffen die daadwerkelijk in de urine moeten worden uitgescheiden, hopen zich daardoor op in het bloed, wat leidt tot symptomen van intoxicatie (urinevergiftiging). Acuut nierfalen is vaak het resultaat van operaties of ongevallen. Als het niet snel wordt behandeld, bestaat er levensgevaar.
Acuut nierfalen: beschrijving
De term “acuut nierfalen” (acute nierinsufficiëntie of nierinsufficiëntie) staat voor de plotselinge, scherpe daling van nierontgifting binnen enkele uren tot dagen. De zogenaamde glomerulaire filtratiesnelheid (GFR) neemt acuut af. En dit vermindert ook het volume vloeistof dat per tijdseenheid in de nier wordt gefilterd. Beïnvloed zijn de zogenaamde glomeruli – fibrocartilage in de nier, die fungeren als kleine filters.
Een acuut nierfalen heeft tot gevolg dat stoffen zich in het bloed ophopen die daadwerkelijk in de urine moeten worden uitgescheiden. Deze zogenaamde urinesubstanties omvatten ureum en creatinine. Hun ophoping in het lichaam leidt tot een geleidelijke urinevergiftiging. Artsen spreken van uremie.
Acuut nierfalen: vier fasen
In de meeste gevallen treedt acuut nierfalen op in vier fasen:
- Schadefase (beginfase): Het duurt enkele uren tot dagen.
- Oligo- of anurische fase: In dit stadium gaat de urinesecretie aanzienlijk terug, totdat slechts weinig (oligurie) of vrijwel geen urine (anurie) het lichaam verlaat. Deze fase duurt meestal tien dagen.
- Herstelfase: Wanneer de nieren herstellen, produceren ze meer en meer urine (tot vijf liter en meer per dag). Deze fase duurt ongeveer drie weken.
- Herstelfase: Nu zijn de niercellen weer min of meer functioneel, maar een volledige genezing van de ziekte is niet altijd mogelijk. Deze laatste fase kan tot twee jaar duren.
Acuut nierfalen: levensgevaar
Elk jaar ontwikkelen ongeveer 50 van elke 1 miljoen mensen acute nierinsufficiëntie. Het komt vaker voor bij patiënten op de intensive care. Tot 25 procent van hen heeft acuut nierfalen. Het moet snel medisch worden behandeld, anders bestaat er levensgevaar. In principe is acuut nierfalen – in tegenstelling tot chronisch nierfalen – omkeerbaar. Dat wil zeggen dat de nier kan herstellen van een bijna volledig acuut functieverlies.
Acuut nierfalen: symptomen
Welke symptomen kunnen acute nierinsufficiëntie veroorzaken, lees in het artikel Nierfalen – Symptomen.
Acuut nierfalen: oorzaken en risicofactoren
Afhankelijk van de oorzaak is acuut nierfalen onderverdeeld in de volgende vormen:
Pre-nierfalen
Pre-nierfalen is te wijten aan verminderde nierbloedstroom. De meest voorkomende oorzaak hiervan is bloed- en vochtverlies door zware operaties of ongelukken. Veranderingen in de nierbloedstroom door bepaalde medicijnen (röntgencontrastmiddelen, ACE-remmers of antibiotica) kunnen ook nierfalen veroorzaken. In zeldzame gevallen is hartfalen (hartfalen) of bloedvergiftiging (sepsis) de oorzaak van verminderde nierbloedstroom en dus van acuut nierfalen.
Nierfalen
Niergerelateerd acuut nierfalen wordt veroorzaakt door directe schade aan nierweefsel. Dergelijke schade wordt bijvoorbeeld veroorzaakt door ontsteking, zoals niet-bacteriële nefritis (glomerulonefritis) of vasculitis. Ook kunnen nierinfecties met bacteriën (pyelonefritis) of virussen (interstitiële nefritis) en toxische stoffen (zoals bepaalde antibiotica) de nieren beschadigen en daardoor acuut nierfalen veroorzaken.
Nierinsufficiëntie
De oorzaak van postrenaal nierfalen is obstructie van urineproductie. Nierstenen, tumoren en prostaatvergroting kunnen bijvoorbeeld de urinedrainage verstoren en dus acuut nierfalen veroorzaken.
Acuut nierfalen: onderzoeken en diagnose
Om acuut nierfalen te diagnosticeren en de mogelijke oorzaak te onderzoeken, registreert de arts de medische geschiedenis van de patiënt (anamnese) en voert hij verschillende onderzoeken uit:
bloedonderzoek
Nierwaarden (creatinine en ureum) nemen meestal toe in het bloed tijdens acuut nierfalen. Nog meer betekenis heeft creatinineklaring. Het geeft aan hoe snel de nieren creatinine uit het bloed kunnen verwijderen. Nierbeschadiging wordt in een vroeg stadium verminderd. Bovendien zijn er veranderingen in bloedzouten, vooral een toename van kaliumspiegels. Ook kunnen de bloedtelling en andere bloedwaarden (zoals leverenzymen, C-reactief eiwit, enz.) Belangrijk bewijs leveren van acuut nierfalen.
urineonderzoek
Zeer belangrijk voor de diagnose van “acuut nierfalen” is de detectie van eiwit in de urine, die daar normaal of nauwelijks te vinden is. Daarnaast worden onder andere de glomerulaire filtratiesnelheid (GFR), de hoeveelheid urine, het soortelijk gewicht en het zoutgehalte van de urine bepaald.
ultrageluid
Echografie (echografie) van de nieren en de urinewegen is routine bij het onderzoeken van een patiënt op acuut nierfalen. Als er een postrenaal nierfalen is, kan de oorzakelijke aandoening van urinestroom (zoals door een niersteen) worden gedetecteerd door echografie.
In sommige gevallen kan verder onderzoek nodig zijn om de oorzaak van acuut nierfalen te bepalen, zoals röntgenonderzoek van de nier of verwijdering van een weefselmonster (nierbiopsie).
Acuut nierfalen: behandeling
Acuut nierfalen wordt op verschillende manieren behandeld – afhankelijk van de oorzaak. Als nierstenen bijvoorbeeld verantwoordelijk zijn voor acuut nierfalen door urinaire uitstroom te belemmeren, moeten ze worden verwijderd. Bacteriële infecties worden behandeld met antibiotica, doseermiddelen worden verminderd of helemaal gestopt en hoge bloed- en vochtverliezen (zoals ongevallen) worden gecompenseerd door infusies.
De toediening van vocht in de vorm van infusies is over het algemeen belangrijk in de periode waarin de nieren herstellen van de insufficiëntie. Als acuut nierfalen de productie van urine (bijna) volledig heeft verlamd, worden ook diuretica toegediend. Als deze maatregelen de nierfunctie niet verbeteren, wordt het bloed kunstmatig gereinigd (dialyse) door een bloedwassing totdat de nieren alleen bloedzuivering en -uitscheiding kunnen hervatten.
Acuut nierfalen: preventie
Tijdens en na een grote operatie worden bloedvolume, bloeddruk en vochtbalans nauwlettend gevolgd om het risico op acuut nierfalen te verminderen.
Veel medicijnen kunnen nierschade veroorzaken en acuut nierfalen veroorzaken. Deze omvatten vrij verkrijgbare preparaten zoals bepaalde analgetica (bijvoorbeeld paracetamol, ibuprofen, diclofenac). Daarom moet u elke medicatietoepassing met de arts bespreken. Dit geldt vooral voor patiënten met een bestaande nierziekte en een verminderde nierfunctie – ze zijn bijzonder gevoelig voor acuut nierfalen.
Acuut nierfalen: ziekteprogressie en prognose
Acuut nierfalen is een levensbedreigende aandoening. Acute nierinsufficiëntie komt vooral voor bij patiënten op de intensive care – de mortaliteit is 50 tot 80 procent.
Zal zijn acuut nierfalen tijdig behandeld en de patiënt niet erg verzwakt is door andere reeds bestaande aandoeningen, kan de nierfunctie ook herstellen. Slechts in enkele gevallen verslechtert de nierfunctie in het verdere verloop langzaam.